Olielampje van soldaten
Omdat er in Nederland te weinig capaciteit was om te voorzien in de behoefte van het Romeinse leger aan bouwmateriaal en vaatwerk, begonnen de soldaten het zelf in eigen fabrieken te produceren. Op het landgoed De Holdeurn in Berg en Dal bij Nijmegen is zo’n Romeins productiecentrum opgegraven. Daar komt ook het hier afgebeelde olielampje (70-105 na Chr., 12,5 cm hoog) vandaan.
Mallen voor olielampjes
In het productiecentrum zijn ook mallen voor olielampjes gevonden. Een van die mallen, bedoeld voor het maken van een olielampje in de vorm van een paar geschoeide voeten, behoort tot de collectie van het Rijksmuseum van Oudheden en is gesigneerd door de maker: Felicio Baro fecit (‘Felicio Baro heeft het gemaakt’). Een ander lampje, in bezit van Museum Het Valkhof in Nijmegen, draagt het stempel van het Tiende Legioen.
Godin Victoria
Het afgebeelde lampje behoort tot de typisch oranje-achtige Nijmeegs-Holdeurnse baksels van het Romeinse productiecentrum. Op de spiegel van het voorwerp is een afbeelding te zien van de gevleugelde godin Victoria die op een wereldbol staat. In haar rechterhand houdt zij een krans en in de linkerhand een palmtak, symbolen van de overwinning. Het type lampje is gedateerd in de 1ste eeuw na Chr. Het Holdeurnse productiecentrum beleefde toen zijn eerste bloeiperiode, die samenvalt met de aanwezigheid van het Tiende Legioen in Nijmegen.
Gebruik van olielampjes niet populair
Olielampjes als deze werden plat op een vlakke ondergrond gezet. Door het vulgat in de spiegel, in dit geval onder Victoria’s linkerarm, werd olijfolie in het lampje gegoten. Daarmee werd de pit gevoed die door het gat in de tuit was gestoken. Het gebruik van olielampjes , die in de oudheid samen met kaarsen de enige bron van verlichting waren, is in de Romeinse tijd nooit algemeen gangbaar geworden in ons land. Voor de inheemse bevolking gold net als vóór de komst van de Romeinen dat een invallende duisternis het einde betekende van de dagelijkse bezigheden. Alleen in stedelijke nederzettingen, villacomplexen en militaire forten werd verlichting gebruikt. Dat had ongetwijfeld te maken met de kosten van olijfolie, een duur importproduct.
