Grafsteen naast een godenhoofd
De god Osiris werd tegen het einde van het Oude Rijk (2543-2120 v.Chr.) de centrale figuur in het dodenrijk. Hij was koning van Egypte toen hij werd vermoord door zijn jaloerse broer Seth, die zelf koning wilde worden. Zijn lichaam werd in stukken gesneden en over heel het land verspreid. Zijn weduwe Isis bracht de lichaamsdelen weer bij elkaar en wekte haar dode man met magische krachten tot leven. De goden maakten hem tot heerser van de onderwereld, waar ook de mensen na hun dood terechtkwamen.
Worden als Osiris
Met zijn overwinning op de dood had Osiris aangetoond dat het sterven slechts de eerste fase vormde in de overgang naar een volgend leven in een betere wereld. Dat wilden de gewone stervelingen in Egypte ook. Zij wilden worden als Osiris. Om dat doel te bereiken en om de gevaren en ongemakken in het dodenrijk af te weren maakten de Egyptenaren gebruik van een gedetailleerd magisch instrumentarium. Dat bestond uit honderden toverspreuken, afbeeldingen en amuletten, die in het graf werden meegegeven en waarmee het graf werd gedecoreerd (architectuur, decoratie, beelden, etc.).
Abydos: centrum Osisris-cultus
Het belangrijkste centrum van de Osiris-cultus was Abydos, een plaats tussen de huidige steden el Araba el Madfuna en al-Balyana, elf kilometer westelijk van de Nijl in Midden-Egypte, waar volgens een latere overlevering het hoofd van Osiris begraven lag. Het heiligste district van Abydos was Peker. Naar deze plek werden bedevaarten ondernomen om de processies en cultische feesten bij te wonen ter nagedachtenis aan Osiris’ dood, mummificatie en opstanding.
Grafsteen of kapel langs processieroute
Wie het zich kon permitteren richtte langs de processieroute naar het Osiris-heiligdom, ‘de trap van Osiris’, een stèle (grafsteen) of kapelletje op, voorzien van offergebeden met de namen van de eigenaars en hun familieleden. Zo verwachtten ze deel te nemen aan de offers die aan Osiris en andere goden uit diens omgeving, zoals Anoebis en Wepwawet, waren gebracht. Een grote wens was ook om na de dood Osiris en zijn gevolg te mogen zien. De kadaster-schrijver Antefoker liet op zijn stèle, nu in het Rijksmuseum van Oudheden, schrijven: “Ik ben gekomen naar dit graf bij de trap van de verheven god, in het grote district Hemhet, om Wepwawet te zien bij al zijn feesten en processies.”
Stèles
Op de stèles zie je boven de offerscènes vaak een paar ogen. Die moesten de dode op magische wijze in staat stellen de heilige gebeurtenissen in Abydos waar te nemen. Samen met beelden en altaren waren de stèles in kleine kapellen van kleisteen neergezet. Die hebben het karakter van een schijngraf of cenotaaf. De Abydos-stèles in het Rijksmuseum van Oudheden zijn vermaard vanwege hun aantallen, artistieke kwaliteit en historische betekenis. De twee hier getoonde rechthoekige kalkstenen exemplaren die aan twee, vermoedelijk verwante families hebben toebehoord en daarom samen in een offerkapel stonden, zijn opvallend van vorm en compositie. Aangenomen wordt dat beide grafstenen afkomstig zijn uit de regeringsperiode van farao Amenemhat II.
Hetep-Choei
Op de ene steen (eerste afbeelding) zijn de oorspronkelijke kleuren grotendeels bewaard gebleven. In het midden van de scène staat ‘de meester der geheimen van het zegel van het goddelijke offer’ en ‘schrijver van de god’, Hetep-Choei. Hij houdt een lange staf en een zogenoemde cherep-scepter vast. Links van hem staat zijn broer Sobek-Hotep met een lotusbloem; zijn zoontje Ameny staat dicht tegen hem aan. De derde figuur is Satwosret, een zus van de twee broers. Bij alle drie staat vermeld dat ze zijn ‘geboren uit Doe’, hun moeder. Rechts van de rijk beladen zien we Hetep-Choeis zoon en vrouw. De zoon, ook Ameny geheten, houdt een reusachtige runderpoot omhoog.
Choe
Op de andere stèle (tweede afbeelding) zijn het vier personen voor wie in de offerbede een aandeel van de offers voor Osiris wordt gevraagd: van links naar rechts Choe, zijn vrouw Senet, zijn broer Montoeweser en zijn moeder, die eveneens Senet heet. Choe, de hoofdpersoon, was een ‘opzichter van het graf’, mogelijk een personeelslid van de graftempel of offerkapel van Osiris.
