Beroemde farao’s

Van de talrijke farao’s die Egypte heeft gehad, is een aantal namen in ons collectieve geheugen blijven hangen. Dat komt vooral door de aandacht die zij in de twintigste eeuw hebben gekregen. Cleopatra (69-30 v. Chr.) bijvoorbeeld, werd wereldberoemd door de gelijknamige spektakelfilm (1963) waarin Elizabeth Taylor glorieerde als invloedrijke koningin van Egypte. Zij werd de minnares van Julius Caesar, kreeg een kind met hem, begon na zijn dood een liefdesrelatie met de Romeinse generaal Marcus Antonius en pleegde uiteindelijk zelfmoord toen Caesars opvolger Octavianus zich tegen haar keerde.

Spectaculaire ontdekking

Toetanchamon (1341-1323 v. Chr.) ontleent zijn bekendheid voornamelijk aan de spectaculaire ontdekking van zijn graf dat in 1922 in vrijwel ongeschonden staat werd gevonden door Howard Carter in de Vallei der Koningen. De Britse egyptoloog stuitte op vier grafkamers en zo’n vijfduizend voorwerpen, waaronder het beroemde gouden dodenmasker (te zien in het Egyptisch Museum in Caïro). Daarmee werd een ongekende bron van informatie voor de egyptologie ontsloten.

Ramses de Grote

De grootste, meest bepalende koning van Egypte was misschien wel Ramses II (1300-1213 v. Chr.). Met een regeerperiode van meer dan 66 jaar was hij de langst zittende farao, en mogelijk ook de oudste. Hij zou 90 jaar zijn geworden. Ramses II, ook wel bekend als Ramses de Grote, was een bouwheer bij uitstek. Hij liet kolossale tempelcomplexen bouwen, waaronder Aboe Simpel, een enorm bouwwerk dat was uitgehouwen in een rots. De grote zuilenhal herbergde acht bijna tien meter hoge zuilen in de gedaante van Ramses II. De afstand tussen de voorhof en het allerheiligste van de tempel bedroeg 55 meter.

Vier grote beelden

Op de voorgevel van het complex liet Ramses II aan weerskanten van de hoofdingang vier grote beelden van zichzelf maken. Tussen de benen van die beelden staat een aantal kleinere beelden die de moeder van de koning, zijn echtgenote Nefertari en verschillende van zijn honderd kinderen moeten voorstellen (Ramses had vele vrouwen). De tempel was zo gebouwd, dat het zonlicht op twee dagen van het jaar via de ingang precies op drie van de vier beelden in het heiligdom viel. Alleen niet op Ptah, de god van de duisternis; die bleef altijd in het donker staan. Twee van de beelden stellen Ramses en de oppergod Amon voor.

Ramesseum

Het Ramesseum was een ander groot tempelcomplex (58 bij 183 meter) dat Ramses II liet bouwen op de westoever van de Nijl, vlak bij de stad Luxor. De tempel, een van de ‘kastelen van miljoenen jaren’, was gewijd aan de farao en de oppergod Amon. Gaandeweg werd er veel bijgebouwd. Een aardbeving werd het complex fataal. Als veldheer raakte Ramses II al bij het begin van zijn bewindsperiode betrokken in een grote veldslag tegen de Hettieten bij de stad Kadesh in het oude Syrië. Hij leed zware verliezen, maar riep zichzelf tot overwinnaar uit.

Hatsjepsoet

Een van de weinige vrouwelijke monarchen van het oude Egypte was Hatjepsoet (1508-1458 v. Chr.) Zij volgde haar man en halfbroer Thoetmosis II op en regeerde vervolgens bijna 22 jaar, van 1479 tot aan haar dood. Na de dood van haar man werd ze regentes voor haar minderjarige stiefzoon Thoetmosis III, die verwekt was bij een andere vrouw. Na zeven jaar hield ze het regentschap voor gezien. Ze kroonde zichzelf tot koningin van Boven- en Beneden-Egypte, een ongehoorde daad waarmee ze de rechtmatige mannelijke opvolger buiten spel zette.

Voorspoed

Hatsjepsoet ontpopte zich als een uiterst capabel heerser. Ze wist de ingezakte internationale handelsbetrekkingen te herstellen, en onder haar bewind werd er meer gebouwd dan ooit. Om zich te laten gelden – een vrouw als vorst kon eigenlijk niet – zou ze androgyn gedrag zijn gaan vertonen. Soms werd ze afgebeeld in mannenkleding of met een mannelijk bovenlichaam en zou ze zelfs zijn weergegeven met een ceremoniële baard.

Thoetmosis III

Hatsjepsoets stiefzoon Thoetmosis III (1479-1425 v. Chr.) zou zich ontwikkelen tot een invloedrijk heerser ten tijde van het Nieuwe Rijk (1539-1077 v. Chr.). Hij regeerde 32 jaar. Tot aan de dood van zijn stiefmoeder had Thoetmosis weinig te vertellen. Toch kreeg hij als co-regent naast Hatsjepsoet steeds meer taken toebedeeld, waardoor hij een gedegen opleiding tot koning genoot.

Oorlogszuchtige farao

Thoetmosis (‘Geboren uit [de god] Thot’) was een expansionistische koning die later wel de Napoleon van Egypte is genoemd omdat hij 350 steden zou hebben veroverd en geen enkele veldslag zou hebben verloren (wat van Napoleon niet kan worden gezegd). Hij zou een van de meest oorlogszuchtige Egyptische koningen zijn geweest, die van zijn land een wereldmacht maakte met zeventien militaire expedities. Zijn rijk strekte zich uit van de Eufraat in het huidige Syrië tot aan het huidige Khartoum in het zuidelijk gelegen Soedan. Zijn oorlogen zijn goed en uitvoerig gedocumenteerd, onder andere op de muren van de Amontempel in Karnak bij Luxor.

Achnaton

Een koning die niet ongenoemd kan blijven, is Achnaton (1372-1332 v. Chr.). Hij schafte het veelgodendom af en voerde het monotheïsme in, een religie met één god, namelijk Aton. Vanwege diezelfde god liet hij zijn kroningsnaam Amenhotep IV Nefercheperoere-Oeaenre veranderen in Achnaton Nefercheperoere-Oeaenre. De koning trouwde met zijn nicht Nerfertiti, vervolgens met Kiya en daarna met Teye. Na een regeerperiode van vier jaar liet hij een nieuwe hoofdstad bouwen, Achetaton, het huidige Amarna. Bovendien introduceerde hij de Amarna-stijl in de kunst, waarbij de traditionele stijve, statische stijl werd losgelaten en personen ongedwongener en natuurgetrouwer werden afgebeeld op reliëfs.

Toetanchamon

Toetanchamon (1341-1323 v. Chr.) was negen jaar oud toen hij zijn vader Achnaton als koning opvolgde. Hij was pas achttien of negentien toen hij stierf. Wie zijn moeder was, is niet bekend. Er is veelvuldig over gespeculeerd dat het Nefertiti zou zijn geweest. Maar daar is geen bewijs voor gevonden. Er waren ook speculaties over hoe de jonge koning aan z’n eind was gekomen. Sommige wetenschappers wisten vrijwel zeker dat hij was vermoord, maar die hypothese werd algauw ontkracht. Inmiddels wordt aangenomen dat hij waarschijnlijk is overleden aan de gevolgen van een knieontsteking, in combinatie met malaria. Onderzoek aan zijn skelet wees uit dat hij 1.68 meter lang was toen hij stierf. Tussen de lengte van zijn benen zat 1 cm verschil, zijn ruggengraat was een tikkeltje scheef, hij had een klompvoet, miste een teen aan de andere voet en liep met een stok.

Cleopatra

Wat weten we nog meer van Cleopatra VII Philopator, zoals de Egyptische koningin en latere vrouw van de Romeinse generaal Marcus Antonius officieel heette? Cleopatra begon haar carrière als achttienjarige regentes tijdens het koningschap van haar twaalfjarige broer Ptolemaios XIII, met wie ze later trouwde en die ze uiteindelijk overvleugelde in aanzien en macht. Ze werd afgezet, ontvluchtte haar land en werd vervolgens door Julius Caesar in haar vorstelijkheid hersteld als echtgenote van Ptolemaios XIV, een andere broer met wie ze van 48 tot 44 v. Chr. regeerde.

Zelfmoord

Na de moord op Julius Caesar in 44 v. Chr. benoemde Cleopatra hun beider zoon Ptolemaios Caesar tot medeheerser over Egypte. De verhalen over haar zelfmoord lopen nogal uiteen. Ze zou zich door een cobra hebben laten bijten, ze zou dienaren verschillende vormen van zelfmoord hebben laten uitvoeren om daaruit te kunnen kiezen of ze zou een gifbeker hebben leeggedronken.