Keizer Trajanus
Het hier weergegeven beeld van keizer Trajanus behoort tot de beroemdste beelden uit de collectie van het Rijksmuseum van Oudheden. Trajanus regeerde van 98 tot 117 na Chr. en was net als zijn opvolger Hadrianus een succesvolle Romeinse monarch. Hij was een uit Spanje afkomstige adoptiefzoon van keizer Nervain, die hem naar Rome haalde en daarmee een einde maakte aan de hegemonie van de Julisch-Claudische en Flavische keizershuizen.
Strijd tegen de Daciërs
Trajanus was ook een bekwaam veldheer. Onder zijn leiding werd het Romeinse rijk onder meer uitgebreid met het grondgebied van de Daciërs, het huidige Oost-Hongarije en Roemenië. Ter nagedachtenis aan deze expansie werd in Rome de ‘Zuil van Trajanus’ opgericht, waarop de verschillende episodes uit de strijd tegen de Daciërs in reliëf werden uitgebeeld.
Nauwkeurig portret
Het meer dan levensgrote marmeren beeld van de keizer werd begin negentiende eeuw gevonden in het Tunesische Utica (Bou-Chater). Het dateert uit het begin van de tweede eeuw en is een van de nauwkeurigste portretten die van Trajanus bekend zijn. We zien hem hier als veldheer. Hij is gehuld in een rijk versierd kuras en een mantel.
Decoraties
De decoraties hebben een propagandistische betekenis. Ze symboliseren de kracht en de macht van Trajanus: de griffioenen (fabeldieren) met een brandende kandelaar, de godin Medusa die met haar blik mensen kon doen verstenen, en een gestileerde bliksemschicht op de rechterschouder, symbool van de oppergod Jupiter. Op de flappen onder het harnas zien we figuren uit het mythologische stichtingsverhaal van Rome, zoals de gehelmde oorlogsgod Mars en zijn zonen Romulus en Remus met de wolvin die hen zoogde. Trajanus draagt sandalen waarboven wolfskoppen zijn aangebracht. De stam van een palmboom, symbool van de overwinning, houdt het beeld overeind.
Erebeelden in Romeinse steden
De armen van de keizer, die oorspronkelijk met doken aan het beeld waren bevestigd, ontbreken. De achterkant van het beeld is nauwelijks uitgewerkt. Dit duidt erop dat het beeld was bedoeld voor een nis. Het kon dus alleen frontaal worden bewonderd. Erebeelden als dat van Trajanus stonden sinds de tijd van Caesar in vrijwel elke Romeinse stad opgesteld, zowel op plaatsen die voor het openbare leven belangrijk waren als in privéhuizen of villa’s van particulieren. Ze konden de alleenheerser uitbeelden in de verschillende functies die bij het keizerschap of principaat hoorden: als veldheer in een kuras of als consul, redenaar of hogepriester in een toga.
Keizertempels
Een beeld van de keizer als hogepriester (pontifex maximus) werd bij voorkeur bij een tempel of heiligdom geplaatst. Na zijn dood werd de monarch goddelijk verklaard en kreeg hij een eigen tempel met een speciale cultus. In deze ‘keizertempels’ werden beelden van de vergoddelijkte keizer (divus) opgericht, zodat hij tijdens zijn leven en na zijn dood prominent in het Romeinse leven aanwezig bleef.
