In 2009 onderschepte de Nederlandse politie in samenwerking met de Erfgoedinspectie 69 archeologische voorwerpen, afkomstig uit Irak, uit het illegale kunstcircuit. Onder deze voorwerpen bevonden zich onder andere terracotta beeldjes, rolzegels en kleitichels met spijkerschrift. De voorwerpen werden door minister van OCW Ronald Plasterk overgedragen aan de ambassadeur van Irak in Nederland. Hij had ze op zijn beurt in tijdelijke bruikleen gegeven aan het Rijksmuseum van Oudheden. Een selectie van de objecten was begin 2010 een maand lang te zien op de presentatie ‘Retour Irak’.

Illegale handel

Vanwege de oorlog in Irak heeft de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties restricties gesteld aan de handel in Iraaks erfgoed. De verordening is in Nederland geïmplementeerd in de Sanctieregeling Irak 2004 II. Deze regeling bevat het verbod op handel in Irakese cultuurgoederen die na 6 augustus 1990 uit Irak zijn uitgevoerd. De 69 voorwerpen die in de zomer van 2009 in Nederland werden onderschept, waren aanvankelijk vanuit Irak naar de Verenigde Staten gesmokkeld. Toen een aantal Nederlandse verzamelaars de voorwerpen via internet kocht, kwam Interpol de transactie op het spoor en tipte de Nederlandse politie. Overigens bleken de verzamelaars zich niet bewust van het feit dat ze zich met illegale praktijken hadden ingelaten. In december 2009 ontdekte de politie op Marktplaats.nl nóg een illegaal verhandeld kleitablet. Het kwam uit de plaats Ur en is rond 2050 v.Chr. gemaakt. Het bevat een administratieve lijst met getallen, persoonsnamen en betalingen in natura (liters gerst) voor bewezen diensten. Ook dit voorwerp is teruggegeven aan de ambassadeur van Irak.

Archeologische rijkdom

De presentatie ‘Retour Irak’ gaf een beeld van de archeologische rijkdom van Irak. Bovendien wilde het museum met het tentoonstellen van een selectie van deze voorwerpen de problematiek van illegale kunsthandel belichten. De voorwerpen dateren van 5900 vóór tot 900 na Christus. Het zijn kleine objecten, variërend van prehistorische vrouwenfiguurtjes tot ruim vierduizend jaar oude cilinderzegels waarmee de Sumeriërs hun eigendommen waarmerkten. Er waren ook plaquettes met afbeeldingen te zien en bouwinscripties in spijkerschrift, waarvan er een is opgedragen aan Nebukadnezar II van Babylon (605-563 v.Chr.), die een tempel in oude luister herstelde.

Het virtuele museum van Irak
Het in 2003 geplunderde museum in Bagdad heeft een virtuele pendant gekregen, gerealiseerd door de Italiaanse Nationale Onderzoeksraad (Consiglio Nazionale delle Ricerche). Een deel van de collectie is inmiddels teruggevonden, maar veel voorwerpen zijn het land uit gesmokkeld en verdwenen in het illegale handelscircuit. Dit virtuele museum van Irak geeft bezoekers de mogelijkheid om door acht virtuele ruimten te bewegen en de hoogtepunten van de collectie te bekijken.