Scheepje varen na de dood
Schepen waren een belangrijk vervoermiddel in het oude Egypte. Daarom was een scheepsmodel meestal een vast onderdeel van de bijgiften die aan de overledene in zijn of haar graf werden meegegeven. De dode moest zich per schip kunnen verplaatsen, naar en in het hiernamaals.
Model van plezierjacht
Op de eerste afbeelding zien we het model van een boot, die afkomstig is uit het Middenrijk (1980-1760 v.Chr.) tijdens de 12de dynastie (ca. 1900 v.Chr.). Het 69 centimeter lange scheepje is gevonden op een van de belangrijkste begraafplaatsen uit die tijd bij het huidige dorpje Deir el-Bersja in Midden-Egypte. Het model draagt een opschrift dat gewijd is aan een hoge ambtenaar, genaamd Djehoetyhotep. Hij was een prins, schatkistbewaarder van de koning en gouverneur van een district in Beneden-Egypte. De kajuit is beschilderd met vlechtpatronen en sterren op het dak. De eigenaar zit in een lang wit gewaad op een stoeltje in de kajuit met voor hem tien roeiers en een loods, en achterop de stuurman.
Boot van Djehoetyhotep
Het Rijksmuseum van Oudheden heeft begin vorige eeuw via de kunsthandel een aantal voorwerpen van de begraafplaats verworven, waaronder het hier afgebeelde scheepsmodel van Djehoetyhotep, ‘schrijver van het tablet des konings’ en eigenaar van het oorspronkelijke schip, zoals uit het opschrift op de kajuit kan worden opgemaakt. De echte boot van Djehoetyhotep was niet van papyrus, maar waarschijnlijk van hout, zoals het model. Bij de bouw ervan werden kleine planken met lange stukken touw aan elkaar ‘genaaid’. Aan de mast kon een zeil worden gehesen om met een overheersende noordenwind terug te varen.
Schepen belangrijk
Het belang van schepen in de tijd van Djehoetyhotep wordt nog eens onderstreept door teksten waaruit blijkt dat de Egyptenaar zich het hiernamaals kon voorstellen als een waterland met rietvelden, vuurmeren en eilanden. In die teksten wordt onder andere gerept van de nachtelijke reis van de zon over de rivier van de onderwereld of over de angst van de dode om een onwillige veerman te treffen. Daarom was het belangrijk dat de dode over een eigen schip kon beschikken, magisch gesymboliseerd door het model wat overigens voor de armere Egyptenaar niet was weggelegd. Door dit soort modellen en afbeeldingen op grafwanden zijn we goed op de hoogte van de scheepvaart in het oude Egypte.
Boot voor de laatste reis
Op de tweede afbeelding zien we een veel groter scheepsmodel (162 centimeter lang), mogelijk ook uit Deir el-Bersja, met op het dek tussen tien matrozen een houten lijkkist. Aan het hoofd- en voeteneind hurken twee figuurtjes. Zij stellen de godinnen Isis en Nephthys voor. De eerste is de zus en echtgenote van Osiris, heerser over het dodenrijk; de tweede is haar zus. Hier wordt de laatste reis van de dode verbeeld. Hij of zij bereidt zich voor op het leven na de dood, als een nieuwe Osiris, die na zijn dood tot leven werd gewekt.
Hazengouw
De begraafplaats van Deir el-Bersjabehoorde tot het grondgebied van de 15de Opper-Egyptische provincie (nome) Hazengouw. Vanuit de hoofdstad Hermopolis oefenden gouwvorsten hun macht uit over een van de welvarendste delen van het land. Gedurende een groot deel van het Middenrijk waren ze zelfs semi-onafhankelijk. De farao in de verre hoofdstad Memphis had maar weinig invloed in dit afgelegen district.
Begraafplaats bij Deir el-Bersja
De onafhankelijke positie van de gouwvorsten wordt onder meer geïllustreerd door de afmetingen en decoraties van hun rotsgraven. Die werden hoog boven Deir el-Bersja aangelegd. De graven van de gouwvorsten lagen op een rij langs een soort terras hoog boven het dal en bestonden gewoonlijk uit een open voorplein, gevolgd door twee uit rots gehakte offerkapellen met een schacht naar de onderliggende grafkamer. Daaromheen lagen de eenvoudiger schacht- en kamergraven van lagere ambtenaren, onder wie dus Djehoetyhotep. Een groot deel van het terrein is later als steengroeve gebruikt en daardoor ernstig beschadigd. Toch zijn er nog resten van de oorspronkelijke begraafplaats te zien en wordt er onderzoek gedaan door archeologen.
