In een beerput worden soms bijzondere dingen gevonden. Dat gebeurde bijvoorbeeld tijdens de sloop en verbouwing van een aantal panden aan de Oude Varkenmarkt in Leiden. Daar werd een aantal beerputten aangetroffen waarin een grote hoeveelheid pijpaarden voorwerpen lag. Het waren beeldjes en mallen waarmee beeldjes werden gemaakt. Alle voorwerpen, op n na, waren onbeschilderd.

Mallen

De slijtage van de mallen duidde op veelvuldig gebruik. Opmerkelijk genoeg bleken de beeldjes uit geen van de gevonden mallen te zijn vervaardigd. Het Rijksmuseum van Oudheden heeft geen beeldjes in bezit die bij deze mallen passen. In totaal werden er op de Oude Varkenmarkt veertig herkenbare (fragmenten van) beeldjes gevonden en 28 (fragmenten van) mallen. De vondsten maken duidelijk dat er in de Late Middeleeuwen (vijftiende eeuw) op die plek een zogeheten heyligenbacker werkzaam is geweest.

Heiligenbakker

De heiligenbakker vormde rondom een origineel beeldje een mal die bestond uit een voor- en een achterkant. De mal werd gedroogd en gebakken. Beide delen werden met een pen-gatverbinding samengevoegd. De pijpaarden beeldjes werden gemaakt van hoogwaardige, dunne witte klei (‘pijpaarde’) die onder andere in de omgeving van Keulen en het Belgische Maasgebied werd gevonden en over de Rijn en de Maas naar onze streken werd vervoerd.

Pijpaarden beeldjes voor thuis

Pijpaarden beeldjes kwamen in Nederland al in de Romeinse tijd voor. Bekend zijn de voorstellingen van moedergodinnen als Minerva en Fortuna, en van paarden, stieren en hanen. Op laatmiddeleeuwse beeldjes, zoals die uit Leiden, zijn overwegend christelijke thema’s te zien. De productie van dergelijke beeldjes wordt wel in verband gebracht met een persoonlijke devotie die in de veertiende eeuw begon op te komen. De beeldjes kregen thuis een speciale plaats en werden soms ook als een soort talisman op zak gedragen.

Christuskinderen

Opvallend aan de Leidse vondst is het grote aantal Christuskinderen met verschillende attributen en betekenissen. Ook zijn er mallen en beeldjes aangetroffen van Maria, Adrianus, een knielende figuur en een monnik.

Heilige Catharina

Op de afbeelding zijn een mal en een afdruk te zien met een afbeelding van de heilige Catharina (midden vijftiende eeuw, 14,3 centimeter hoog). Ze is weergegeven met een zwaard en een rad. Catharina leefde in de tijd van de Romeinse keizer Maxentius (ca. 278-312). Ze bekeerde zich tot het christendom en werd daarom gemarteld en vermoord. Het zwaard en het rad zijn de werktuigen van haar beulen. Haar lijdensweg leidde ertoe dat ze beschermheilige van de wagenmakers werd. Ook wordt ze aangemerkt als patrones van de wijsgeren.